Gustav Klimt leefde van 1862 tot 1918. Al meer dan 100 jaar moet onze wereld het doen zonder deze iconische kunstenaar uit onze geschiedenis. En toch leeft hij, vandaag de dag misschien nog meer dan gisteren, voort in de harten van velen. Naast da Vinci en Michelangelo, Rembrandt en Vermeer, Monet en van Gogh, Dali en Picasso, Pollock en Warhol, hoort Gustav Klimt absoluut thuis in het rijtje van meest bekende westerse kunstenaars aller tijden. Zelfs de kunstgeschiedenisleek kan zich een beeld schetsen bij de kunstwerken van Gustav Klimt. Correct me if I’m wrong.
Het is niet verwonderlijk dat Klimt zo geliefd is bij de massa. Zijn kunst biedt ons ingang in een wonderlijke, decoratieve wereld van goudkleurige ornamenten en suggestieve erotiek.
Een vruchtbaar klimaat
Zijn kunst ontstond tijdens een artistieke bloeiperiode in het Wenen van het Belle Epoque ofwel het Fin de siècle; het gouden tijdperk voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog. Het was een periode van algemene welvaart, een hoge mate van maatschappelijke rust, een toenemende handel, en een toename van toerisme en mobiliteit. Voor de kunsten (en wetenschappen) was dit een vruchtbaar klimaat voor nieuwe ontwikkelingen. Op vele plaatsen kwamen kunstenaars bijeen om te filosoferen over de kunsten om zo samen op nieuwe ideeën te komen. Zo ontstonden nieuwe kunstvormen die zich steeds verder distantieerden van de bestaande of gangbare stijlen.
Wiener Secession (ofwel Jugendstil, Art Nouveau of Slaoliestijl)
Klimt was mede-oprichter en voorzitter van kunstenaarsvereniging de Secession. Voor de meesten zal de Wiener Secession niet direct een belletje laten rinkelen, maar de stijl wordt in verband getrokken met de Duitse Jugendstil en het Franse Art Nouveau. Een stijl die in Nederland destijds de spottende naam ‘Slaoliestijl’ kreeg. Dit omdat een bekend voorbeeld ervan een affiche van Delftsche Slaolie sierde. Dit affiche uit 1894 was overigens van een zeer bekende kunstenaar, de Nederlandse Jan Toorop. Of je nu spreekt over Wiener Secession, Jugendstil, Art Nouveau of de Slaoliestijl, de stijl is altijd zeer gedetailleerd met vele ornamenten, van lijn- naar bloemmotieven, of een combinatie er van. Het veelal a-symmetrische werk heeft iets grafisch, iets sierlijks en iets vrouwelijks.
Ondanks dat wij Klimt in één zin uitspreken met Wiener Secession, ofwel Jugendstil of Art Nouveau, is de stijl van de Wiener Secession in zijn eerste werken nog ver te zoeken. Geheel volgens de academische traditie van zijn tijd schilderde Klimt in eerste instantie volgens de oude kunstwetten. Het werk dat wij zo typisch als Klimt herkennen, zien we terug in de schilderijen uit zijn gouden periode, zoals ‘Judith met het hoofd van Holofernus’ uit 1901, ‘De levensboom’ uit 1905, ‘Waterslangen’ uit 1904-07, het ‘Portret van Adele Bloch-Bauer’ uit 1907, Danae I uit 1907-08 en natuurlijk ‘De kus’ uit 1907-08.
Der Kuss, das Liebespaar, een contrastrerend geheel
Het bekendste voorbeeld van Klimt dat we kunnen geven is Der Kuss, das Liebespaar, uit 1907-08. De kus van Klimt spreekt tot ons vanwege een soort grafische perfectie met een overdaad aan tweedimensionaal ogende zwart-witte, geometrische, mannelijke vierkanten, tegenover kleurrijke vrouwelijke cirkeltjes en organische vormen als bloemetjes. In de ornamentiek herkennen we een balans tussen man en vrouw, en ook de lichamen lijken samen te smelten tot één grote homp liefde. Het liefdespaar lijkt omringd door een gouden mantel die als een soort cocon de liefde laat rijpen. De houdingen en gezichten van de afgebeelde tortelduifjes bezielen de sfeer van Byzantijnse iconen en het lijkt zelfs alsof de vrouw van dit stel wordt omringd door een ‘Halo’, waardoor ze een bijna goddelijk voorkomen heeft. Liefde, eenheid en sensualiteit is de boodschap.
Toch geeft het werk een contrasterend gevoel. Ik zie een innige omhelzing, een kus, vol liefde en emotie. Maar dit alles vindt plaats op de rand van de afgrond. Alsof de liefde ieder moment afgelopen kan zijn. Een thematiek die best zou passen bij de kortstondige relaties die Klimt naar zeggen vaak had met zijn modellen die voor hem poseerden (en voortdurend (half)naakt door zijn atelier liepen, maar dat terzijde).
Ook de geknakte vorm van het veel te grote lichaam van de vrouw voelt oncomfortabel. Om nog maar niet te spreken over het feit dat de compositie nogal vreemd aanvoelt, doordat de personen wel erg ineengedrukt lijken door de bovenzijde van het schilderij. Wellicht is deze compositie beïnvloedt door de Japanse prentkunst, die middels de overzeese handel zeer verrassende composities meenam naar het Europese vasteland. En juist deze bijzondere compositie en vreemde, geknakte houding, maken dit werk zo iconisch en intrigerend. Juist, omdat het niet lijkt te kloppen met de synergetische samensmelting van het liefdespaar.
Het noodlot van de man
De vrouwen in Klimt’s werk zijn sexy, uitdagend en verleidend, maar ook beangstigend. Wat je niet zou verwachten is dat het werk van Klimt gaat over het noodlot van de man, die per definitie volgend is aan de vrouw, vaak in de hoedanigheid van een femme fatale. En daarmee blijft het thema van Klimt opnieuw zeer actueel. 😉
Golden Boy Gustav Klimt, van Gogh Museum Amsterdam
Ben jij ook dol op Gustav Klimt? Dan vind je het wellicht een heel leuk feitje dat het Van Gogh Museum (in samenwerking met het Belvedere in Wenen) van 7 oktober 2022 t/m 8 januari 2023 een tentoonstelling organiseert in Amsterdam. De curatoren gaan op zoek naar antwoorden op de prangende vraag: ‘Wie was de Golden Boy Gustav Klimt?’ Een tentoonstelling waar Klimt samen wordt gebracht met zijn vele inspiratiebronnen zoals Vincent van Gogh, Rodin, Toulouse-Lautrec, Monet en Matisse.
